Η ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά σαν
φάρσα και την δεύτερη σαν τραγωδία. Το σημαντικότερο βέβαια είναι να διδάξει από αυτή την επανάληψή της για να αποφεύγονται τα λάθη, αλλά δεν συμβαίνει τόσο συχνά. Ειδικά στον τόπο μας που έχει μεν λαογραφική και πολιτιστική μνήμη, όμως «πάσχει» από την πολιτική επίγνωση των εξελίξεων. Οι κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις κάποιες φορές δημιουργούν και κάποιες άλλες επιβάλλουν την αλλαγή βηματισμού. Και εκεί ακριβώς έρχεται ο πολιτικός με όραμα και γνώση, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες για να φέρει την χώρα του ένα σκαλοπάτι πιο ψηλά.
Αρχικά, έχει να αντιμετωπίσει το γενεσιουργό σύστημα από όπου αναδείχθηκε ο ίδιος και το οποίο προσπαθεί να τον παγιδεύσει με παλαιοκομματικές τεχνικές. Με αυτό καλείται να παλέψει, αλλά και με τον εαυτό του κάποιες φορές. Οπότε η μάχη είναι και εσωτερική, αφού το όραμα δεν μπαίνει σε καλούπια αλλά έχει ως στόχο να ταράξει τα νερά. Ίσως πρέπει κάποιος να είναι μέρος του συστήματος για να μπορέσει να το αλλάξει. Ίσως πάλι πρέπει να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε το σύστημα να φτάσει στην αναμενόμενη καμπή, σύμφωνα με τον κανόνα ακμής-παρακμής, για να δημιουργηθεί ένα νέο, πιο δίκαιο και αξιοκρατικό. Αυτή την επιλογή την φέρνουν οι καταστάσεις. Το επιτακτικό πάντως είναι η αλλαγή.
Επιπλέον, ένας από τους κυριότερους εχθρούς αυτής της αλλαγής, οπότε και του πολιτικού, είναι η νοοτροπία. Θα μπορούσε να παρομοιαστεί με το εθιμικό δίκαιο, όπου οι άνθρωποι εφαρμόζουν μια τακτική για πολύ καιρό έχοντας την πεποίθηση ότι πηγάζει από κανόνα δικαίου. Η διαφορά όμως είναι ότι η νοοτροπία δεν πηγάζει πάντα από κανόνες δικαίου. Αντιθέτως, κάποιες φορές εφαρμόζει την αντεστραμμένη πλευρά της πραγματικότητας. Και τι χειρότερο από έναν λάο ο οποίος πιστεύει σε μια ίσως διαστρεβλωμένη εικόνα της κοινωνίας, του συστήματος και των πολιτικών του. Ακόμα και η νοοτροπία πρέπει και μπορεί να αλλάξει αν και δεν είναι πάντα τόσο εύκολο όσο στη θεωρία.
Αξίζει να σημειωθεί επίσης, ότι είναι χαρακτηριστικά ριζωμένη μέσα στον πολίτη η αντίληψη πως το κράτος δεν είναι η πατρίδα. Και οι δύο όροι όμως συνοψίζονται σε μία ανθρώπινη κοινωνία που διέπεται από νόμους και αυτοπροσδιορίζεται βιολογικά, χρονικά, γεωγραφικά και πολιτικά. Ο συνδετικός κρίκος είναι ο ίδιος ο λαός και ο άμεσος αντιπρόσωπός του το σύστημα και ο πολιτικός που, δεσμευμένος από μια ηθική επιταγή για το καλό της πατρίδας και του κράτους, προσπαθεί να διαμορφώσει το όραμά του. Μπροστά σε αυτό το δύσκολο έργο έχει να αντιμετωπίσει την συνένωση του εν λόγω δίπτυχου κάτω από τον κοινό παρονομαστή, τον λαό, καθώς και να κατανοήσει τις απαιτήσεις των καιρών.
Συνοψίζοντας τα παραπάνω, ο ουσιαστικός προβληματισμός είναι στο πώς, που και πότε έρχεται η αλλαγή καθώς και ποιός θα την φέρει. Ο πολιτικός, το σύστημα ή απλά ο λαός; «φημὶ γὰρ ἐγὼ εἶναι τὸ δίκαιον οὐκ ἄλλο τι ἢ τὸ τοῦ κρείττονος συμφέρον» λέει ο Πλάτωνας. Δηλαδή, το δίκαιο δεν είναι τίποτα άλλο από το συμφέρον του ισχυρού. Και ο ισχυρός είναι ο πολιτικός που στην θαλπωρή του συστήματος προωθεί το συμφέρον του λαού; Ισχυρό είναι το σύστημα που αναπαράγει νοθευμένα και αλλοιωμένα πρότυπα; Ή ισχυρός είναι ο λαός που αποφασίζει για τα παραπάνω; Νομίζω ότι η απάντηση είναι προφανής, όπως πρέπει να είναι και η απόφαση. Κανείς δεν είπε ότι η αλλαγή θα έρθει αναίμακτα, όμως αυτός δεν είναι λόγος για να προσπαθούμε να την σταματήσουμε. Ειδικά όταν δεν είναι πια αλλαγή, αλλά ανάγκη. Μαρίνος Μ. Κονδύλης Δικηγόρος